ကမာၻႀကီးအစကို ေလ႔လာၾကမည္႔ သိပၸံ ပညာရွင္မ်ား ႏွင္႔ ငွက္ကေလး တစ္ေကာင္

လွ်ပ္စစ္ ဓာတ္အား ျပတ္ေတာက္မႈေၾကာင္႔ (Hadron collider) subatomic particle accelerator ႀကီး (LHC) ကို ရပ္တန္႔ထားရျခင္း
ငွက္ကေလး တစ္ေကာင္ ေၾကာင္႔ သိပၸံပညာရွင္မ်ား စမ္းသပ္မႈကို ရပ္တန္႔ထားရျခင္း

ပံု-၁ ဂ်ီနီဗာ ၿမိဳ႕ အနီးရွိ ATLAS ေျမေအာက္ အေဆာက္အဦးတြင္း ရွိ high-energy particle physics ကို ေလ႔လာေနေသာ ဥေရာပ သိပၸံပညာရွင္မ်ား အစည္းအရံုး (Cern) မွ သုေတသန ျပဳ တည္ေဆာက္ စမ္းသပ္ေနသည္႔ အႀကီးစား (Hadron collider) subatomic particle accelerator ႀကီးကို အလယ္ဝန္ရိုးမွ ျမင္ရသည္႔ ပံုျဖစ္သည္။

တကယ္ေတာ႔ ဒီစက္ႀကီးဟာ အခ်ိန္ရဲ႕ အစ (စၾကဝဠာ အစ) က အျဖစ္အပ်က္ အေျခအေနမ်ိဳးကို ျပန္လည္ ဖန္တီးၾကည္႔ဖို႔ ေမွ်ာ္လင္႔ခ်က္နဲ႔ သိပၸံပညာရွင္မ်ားက တည္ေဆာက္ စမ္းသပ္ေနတာ ျဖစ္ပါတယ္။ bigbang [http://en.wikipedia.org/wiki/Big_bang] အတု လုပ္မလို႔ ေပါ႔ေလ။ အဲဒီလို ၃.၆ ဘီလီယံ ေပါင္ ရင္းႏွီးတည္ေဆာက္ ထားရတဲ႔ စက္ႀကီး (LHC) ဟာ စမ္းသပ္ ဖို႔ စီစဥ္ထားတဲ႔ ဒီအပတ္ထဲမွာပဲ ေပါင္မုန႔္ ကိုက္ထားတဲ႔ ငွက္တစ္ေကာင္ ပ်ံသန္းလာရင္း နဲ႔ အဲဒီ ေပါင္မုန္႔ အပိုင္းအစေလးတစ္ခု စက္ထဲက်သြားရာကေန စက္ႀကီး အပူခ်ိန္ျမင္႔တက္လာရတဲ႔ အေျခအေနမ်ိဳး ျဖစ္ခဲ႔ရၿပီး စမ္းသပ္မႈကို ရပ္ထားခဲ႔ ရပါတယ္။

LHC ကို ၿပီးခဲ႔တဲ႔ ႏွစ္ စက္တင္ဘာ ၁၀ ရက္ေန႔မွာ စတင္ လည္ပတ္ခဲ႔တာျဖစ္ပါတယ္။ ရူပေဗဒ ပညာရွင္မ်ား အေနနဲ႔ ဒီစက္ႀကီးကို အသံုးခ်ၿပီး စၾကာဝဠာထဲက အရာဝတၳဳေတြကို (mass) အေလးခ်ိန္ ဖန္တီးေပးခဲ႔တဲ႔ Higgs boson ဒါမွမဟုတ္ God particle ဆိုတဲ႔ အမႈန္ ရွိတယ္ဆိုတာကို သက္ေသျပဖို႔ ေမွ်ာ္လင္႔ခဲ႔ၾကတာပါ။

စတင္ လည္ပတ္တဲ႔ အခါမွာ အလင္းအလွ်င္ (3*10 8 m/s) ရဲ႕ ၉၉.၉ ရာခိုင္ႏႈန္း အရွိန္နဲ႔ ပရိုတြန္ေတြကို အရွိန္ျမွင္႔ ၿပီး collision လုပ္ေပးႏိုင္ခဲ႔ ပါတယ္။ ဒါေပမယ္႔ စတင္ လည္ပတ္ၿပီး ကိုးရက္ေျမာက္ေန႔ ျဖစ္တဲ႔ ၂၀၀၈ ခုႏွစ္ စက္တင္ဘာ ၁၉ ရက္မွာပဲ ဟီလီယံ ဓာတ္ေငြ႔ ယိုစိမ္႔မႈေၾကာင္႔ ပိတ္ပစ္ခဲ႔ရပါတယ္။

ပံု-၂ ၂၀၀၈ ခုႏွစ္ စက္တင္ဘာ ၁၉ ရက္ေန႔က ပ်က္စီးသြားေသာ အစိတ္အပိုင္း

ဂ်ီနီဗာ ၿမိဳ႕နားက ေျမေအာက္ မီတာ ၁၀၀ ေက်ာ္မွာ တည္ေဆာက္ထားတဲ႔ LHC စက္ႀကီးကို အခုေလာေလာဆယ္ေတာ႔ ထပ္မံ လည္ပတ္ဖို႔ သတ္မွတ္ထားတဲ႔ ရက္ မတိုင္မီ စမ္းသပ္ ေနဆဲမွာပဲ လွ်ပ္စစ္ဓာတ္အား ျပတ္ေတာက္ သြားတဲ႔ အတြက္ တနလၤာေန႔မွာ ရပ္တန္႔ထားခဲ႔ ရတာပါ။

Cern ရဲ႕ ေျပာေရးဆိုခြင္႔ ရွိသူ ခရစၥတင္း ဆက္တန္ ရဲ႕ ေျပာျပခ်က္အရ သိပၸံပညာရွင္မ်ား အေနနဲ႔ စက္ရပ္သြားတဲ႔ အေၾကာင္းရင္းကို သိရွိရေအာင္ ေျမျပင္ေပၚကို တက္လာခဲ႔ရတယ္ လို႔ ဆိုပါတယ္။ ျပႆနာျဖစ္ရတဲ႔ အေၾကာင္းရင္းက လွ်ပ္စစ္ဓာတ္အား ျပတ္ေတာက္ သြားလို႔ ျဖစ္ရတာပါ လို႔ ဆက္တန္က ဆိုပါတယ္။ လွ်ပ္စစ္ဓာတ္အားကို ပင္မဓာတ္အားေပး ကြန္ယက္ ကေန ရယူထားတာ ျဖစ္ၿပီး အဲဒီေနရာကေန ဓာတ္အား ျပတ္ေတာက္ သြားရတာ ျဖစ္ပါတယ္။ အိမ္မွာ ျဖဴးစ္ ျပတ္တဲ႔ အခါ မီးျပတ္ သြားသလို မ်ိဳးေပါ႔။ စစ္ေဆးတဲ႔ သူေတြ႔လိုက္တာကေတာ႔ ပါဝါ အဝင္ မွာ ရွိတဲ႔ compensating capacitor နားမွာ ေပါင္မုန္႔ အပိုင္းအစေလးေတြနဲ႔ ေပါင္မုန္႔ စားေနတဲ႕ ငွက္ကေလး တစ္ေကာင္ပါပဲ။

အဲဒီ ဘာမဟုတ္တဲ႔ ျဖစ္ရပ္ေလးေၾကာင္႔ LHC ကို အေအးေပးတဲ႔ စက္ရံုတစ္ခု လွ်ပ္စစ္ဓာတ္အား ျပတ္ေတာက္ သြားျပီး အပူခ်ိန္ေတြ အဆမတန္ ျမင္႔တက္ လာခဲ႔ပါတယ္။ ဆူပါ လွ်ပ္ကူး သံလိုက္ ကိုသံုးထားတဲ႔ အဲဒီစက္ႀကီးဟာ အပူခ်ိန္ absolute zero (-273.15C) အထက္ 1.9C မွာ အျမဲ ရွိေနဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္။ ဒါမွလဲ ၁၆.၈ မိုင္ ရွည္တဲ႔ ပတ္လမ္းမွာ ပါတီကယ္ေတြ collide လုပ္ဖို႔အတြက္ အေကာင္းဆံုး အေနအထားကို ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။

အလားတူ ျဖစ္ရပ္မ်ိဳးကို စက္ႀကီး စလည္ၿပီး မၾကာခင္ကပဲ ျဖစ္ပြားခဲ႔ ၿပီး တစ္ႏွစ္ေလာက္ ျပင္ဆင္ဖို႔ ရပ္နားခဲ႔ ၇ပါတယ္။ အဲဒီတုန္းက ဝါယာႀကိဳး ခ်ိတ္ဆက္မႈ မွားယြင္းခဲ႔ တာေၾကာင္႔ လွ်ပ္စစ္ဓာတ္အား ျပတ္ေတာက္ခဲ႔ ရၿပီး -271C အထိ အေအးခံထားတဲ႔ ဟီလီယံ ဓာတ္ေငြ႕ေတြ စက္ထဲကို ယိုစိမ္႔ ခဲ႔ရပါတယ္။ ျပင္ဆင္ စားရိတ္ ေပါင္၂၃သန္း ကုန္က်ခဲ႔ ရၿပီး သိပၸံပညာရွင္ေတြက ေနာင္ ဒီလို ျဖစ္ရပ္မ်ိဳး ျဖစ္လာခဲ႔ရင္ ကာကြယ္ႏိုင္ဖို႔ စိတ္ခ်ရတဲ႔ စနစ္ တစ္ခုကို ဒီဇိုင္းျပဳလုပ္ခဲ႔ ၾကပါတယ္။

ခုေနာက္ဆံုး ျဖစ္ရပ္မွာေတာ႔ စက္ကို ျပန္အေအးခံေနတဲ႕ အခ်ိန္သံုးရက္ေလာက္ပဲ စူပါ လွ်ပ္ကူး သံလိုက္ေတြ ရပ္နားခဲ႔ ရပါတယ္။ ဆက္တန္ ရဲ႕ အဆုိအရ ေနာက္ထပ္ ဘယ္လို ပါဝါ ျပတ္ေတာက္မႈမ်ိဳးကမွ အနာဂါတ္ ပေရာဂ်က္ေတြကို ထိခိုက္ေစလိမ္႔မယ္ မဟုတ္ဘူးလို႔ သိရပါတယ္။

ပရိုတြန္ အလင္းတန္းကို ခ်က္ျခင္း ဖယ္ရွားပစ္ႏိုင္မယ္႔ စိတ္ခ်ရတဲ႔ စံနစ္တစ္ခု တည္ေဆာက္ၿပီး ျဖစ္တယ္လို႔ သူမက ဆိုပါတယ္။ အေအးခံထားတဲ႔ ဂရပ္ဖိုက္ အတံုးႀကီးထဲကို ပရိုတြန္ အလင္းတန္းကို လမ္းေၾကာင္းေျပာင္း လိုက္တာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ပရိုတြန္ေတြဆီက စြမ္းအင္ေတြကို အဲဒီ ဂရပ္ဖိုက္က စုပ္ယူလိုက္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီစံနစ္က ေနာင္ျဖစ္လာႏိုင္တဲ႔ အျခား ျဖစ္ရပ္ေတြ ဥပမာ မိုးႀကိဳး လွ်ပ္စီးေၾကာင္႔ ဓာတ္အား ျပတ္ေတာက္မႈေတြမွာ အသံုးတည္႕လာမွာ ျဖစ္ပါတယ္ ခင္ဗ်ား။

မူရင္း စာေရးသူ

Adam Gabbatt

အကိုးအကား

guardian.co.uk, Friday 6 November 2009 19.27 GMT

http://www.guardian.co.uk/science/2009/nov/06/cern-big-bang-goes-phut
http://www.guardian.co.uk/science/blog/2009/aug/12/lhc-shutdown-higgs-boson-cern#

ဘာသာျပန္ဆိုသူ

ေဒါက္တာ ေအာင္ဝင္းထြဋ္